Synagoga w Rymanowie

---

Historia

Historia synagogi w Rymanowie sięga XVI wieku. Została ona zbudowana najpewniej w pierwszej połowie XVII stulecia lub pod koniec wcześniejszego wieku, z inspiracją płynącą z krakowskiej synagogi Kupa. W roku 1920 zrealizowano znaczący remont obiektu, w trakcie którego zlikwidowano sklepienie kolebkowe, a wprowadzono elementy stylu wiedeńskiej secesji.

Tragiczne wydarzenia nastały podczas II wojny światowej, kiedy hitlerowcy zdegradowali synagogę, urządzając w jej wnętrzu magazyn zrabowanych dóbr żydowskich, a także zboża. W wyniku działań zbrojnych w 1944 roku budowla doznała niewielkich uszkodzeń, lecz wciąż służyła za radziecki szpital wojenny.

Po zakończeniu konfliktu zbrojnego, dach synagogi został rozebrany, a w 1957 roku pożar dopełnił destrukcji. Po tym tragicznym incydencie podjęto decyzję o całkowitej rozbiórce budynku, w tym także przylegających do niego murowanych przybudówek oraz fragmentów murów głównej sali modlitewnej. Kamień pozyskany z tego miejsca był wykorzystywany do utwardzania dróg.

Dewastacja synagogi została zatrzymana dzięki protestowi ówczesnego powiatowego konserwatora zabytków w Sanoku, Stefana Stefańskiego. Od tego momentu synagoga pozostawała w stanie całkowitej ruiny, opuszczona przez lata.

W 2005 roku na mocy ustawy z 1997 roku dotyczącej restytucji mienia żydowskiego, synagoga została przekazana Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, co stanowiło ważny krok w kierunku ochrony i zachowania tego cennego obiektu.

Renowacja

W marcu 2005 roku, dzięki inicjatywie Congregation Menachem Zion z Nowego Jorku oraz Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, rozpoczęto nadzwyczajny remont synagogi. W ramach pierwszego etapu prac zlikwidowano drzewa, które obrastały szczyt budowli. Ponadto, odbudowano górną część murów, wypełniając ich ubytki, a także położono nowy dach i posadzkę, oraz zamontowano nowe okna i drzwi. Cały etap zakończono 28 maja, w dniu rocznicy śmierci Menachema Mendla. W tym dniu w synagodze odbyło się pierwsze nabożeństwo od ponad 60 lat, w którym uczestniczyło ponad stu chasydów z USA.

W kolejnych latach prace remontowe rozpoczęły się w 2006 roku i trwają do dzisiaj. Obecnie działania koncentrują się na wnętrzu budynku. Środki finansowe na te przedsięwzięcia zgromadzone zostały przede wszystkim dzięki staraniom rabina Menachema Abrahama Reicha. Warto podkreślić, że projekt ten stanowi pierwszy powojenny projekt rekonstrukcji synagogi w Polsce z zamiarem jej wykorzystania do celów sakralnych.

Obiekt ten ma pełnić ważną rolę dla chasydów, którzy przybywają pielgrzymować do grobu cadyka Menachema Mendla, a także ma służyć jako centrum edukacji oraz dialogu międzyreligijnego.

Niestety, w dniu 13 kwietnia 2007 roku doszło do aktów wandalizmu, podczas których nieznani sprawcy wybili kamieniami nowe okna synagogi. Niestety, sytuacja ta powtórzyła się w maju 2008 roku, kiedy to ponownie uszkodzono nowe okna budynku.

Architektura

Obiekt sakralny, który możemy dzisiaj podziwiać, został wzniesiony z materiałów takich jak cegła palona, kamienie rzeczne oraz piaskowiec. Jego orientacja budynku jest zgodna z typową konstrukcją dla synagog, a cały plan ma kształt prostokąta, osiągającymi wymiary 17,0 x 21,0 m. Ściany budowli mają wysokość sięgającą około 11,0 m oraz grubość 2,0 m, co świadczy o solidnej barokowej architekturze, w jakiej został zaprojektowany.

Obiekt został zręcznie wkomponowany w istniejący układ miejskich murów. Wnętrze synagogi zawiera kwadratową salę modlitwy, a w północno-zachodnim narożniku znajduje się okrągła wieżyczka, spełniająca funkcje zarówno obserwacyjne, jak i obronne. W piwnicach, co jest interesujące, istniało prawdopodobnie gminne więzienie.

Do czasów II wojny światowej synagoga była wzbogacona o przybudówki. Po stronie południowej znajdował się niski babiniec, a w zachodniej części zlokalizowana była siedziba stowarzyszenia dobroczynnego Jad Charuzim oraz Zgromadzenia Rzemieślników Żydowskich. Dodatkowo, w tym obszarze mieścił się cheder rabina Szymona Nosla i izba kahalna.

W głównej sali modlitewnej wyróżniają się cztery ośmiometrowe kolumny, o przekroju 50 x 50 cm, zwieńczone korynckimi głowicami. Te kolumny, które zostały wprowadzone podczas przebudowy około 1824 roku, są jednymi z najbardziej naocznymi dowodów na wykorzystywanie stylu wiedeńskiego eklektyzmu. Potrzeba zwiększenia ich stabilności pociągnęła za sobą decyzję o wzmocnieniu całej konstrukcji poprzez zastosowanie płaskiego stropu, utworzonego na stalowych belkach wypełnionych ceramiką (strop Kleina).

Między kolumnami znajdowała się wcześniej bima. Ściany w sali modlitewnej podzielone są na cztery kondygnacje, z drugiego poziomu wyróżniają się arkady wypełnione pozostałościami malowanych klejową farbą hebrajskich i aramejskich tekstów modlitewnych, które były związane z poszczególnymi świętami żydowskimi. Na całej przestrzeni znajdują się również tablice inskrypcyjne, z czego więcej niż połowę z 39 tablic wypełniają cytaty z Gemary, z traktatu Berachot. Wiele tekstów przyjmuje formę mnemotechnicznych skrótów, takich jak סמוט (samut) czy אטלס (atlas).

W synagodze zachowały się inskrypcje redakcyjne, w tym zapis dotyczący modlitwy w języku aramejskim: „Te święte słowa zostały zebrane i uporządkowane przez uczonego Elimelecha Zeewa, syna uczonego Awrahama Jehoszui błogosławionej pamięci”.

Dodatkowo, jedna z tablic inskrypcyjnych zawiera zapis fundacyjny pochodzący z XX wieku: „Napisane przez Jicchaka, syna Chaji Gitel”. Niedawno na ścianie zachodniej można było dostrzec sygnaturę „B. Fas”, uznawaną za datowaną na rok 1920.

Na wyższej kondygnacji budynku znajdują się freski przedstawiające Ścianę Płaczu, pałac Dawida oraz stylizowane obrazy czterech zwierząt – tygrysa, orła, jelenia i lwa. Oprócz tego, na ścianach można zobaczyć wzory malowideł kobiercowych, które były dziełem malarza Berla Fasa i jego trzech synów: Barucha, Symchy oraz Meira, wykonane w latach 1920-1935.

Na ścianie wschodniej zachowała się wnęka po Aron ha-kodesz, z pozostałościami hebrajskich inskrypcji. Natomiast południowa ściana ma okna babińca, które umożliwiały kobietom obserwację nabożeństw. W narożniku synagogi znajdziemy również spiralne schody prowadzące na nieistniejący obecnie strych.

---

Oceń: Synagoga w Rymanowie

---